روستاهاى تركدارى ، صادق آباد و محمّد آباد موقوفه جدّ بزرگوار آیت‌الله آقا سیّد محمّد خسروشاهى در آذربایجان است . بخش عمده این موقوفه، طبق وصیّت، صرف امور خیریّه مى‌شود. افطارى در ماه رمضان ، اطعام در ماه محرم ، برگزارى روضه در ایّام خاص، زیارت در عتبات نجف، كربلا، قم، مشهد، كمك و مساعدت به طلاب خاندان و افراد نیازمند، خرید كتاب‌هاى علمى و فقهى، قسمت عمده مصرف موقوفه است .
البته ورّاث و اولاد خاندان نیز سهمى از عوائد این موقوفه دارند و با ازدیاد ورّاث در طول یك قرن و ربع گذشته، سهم ناچیزى به هر یك مى‌رسد؛ مثلا با تقسیم یك‌صد هزار تومان بین بیش از پنجاه نفر از ورّاث، به هر یك دو هزار تومان مى‌رسد! كه به مطالبه آن نمى‌ارزد و اغلب ورّاث زنده ترجیح مى‌دهند كه سهم آنها هم صرف امور خیریّه شود.
در گذشته ، پدر بزرگوار و سپس برادر بزرگ آیت‌الله سیّد ابوالفضل خسروشاهى، متولّى امور موقوفه بودند و سپس برادر محترم آقاى حاج سیّد جعفر خسروشاهى، مسئول آن بود و پس از فوت ایشان، اكنون گویا اداره اوقاف! به دنبال متولى شرعى نیست !
قسمت عمده كتاب‌هاى خریدارى شده براى كتابخانه خاصّ خاندان ، از بودجه موقوفه تركدارى مى‌باشد و وقف خاصّ اولاد گردیده است و اكنون قسمت عمده این كتاب‌ها در اختیار اینجانب قرار دارد كه در كتابخانه عمومى مركز بررسى‌هاى اسلامى قم ـ كه در منطقه پردیسان توسط اینجانب تأسیس شده است ـ مورد استفاده طلاب و عموم علاقه مندان قرار گرفته است.
از عجایب روزگار آنكه همسر مرحوم حجّت‌الاسلام آقا سیّد حسن قمى (در قم) و حجت‌الاسلام شهید على حیدرى (در نهاوند) از عواید این موقوفه بهره مى‌بردند؛ چون از سوى مادر، جزء ورّاث محسوب مى‌شدند.
قریه تركدارى ، مانند بسیارى از روستاهاى كشور، پس از تقسیم اراضى شاهانه! رو به خرابى گذاشت و با كوچ كردن بسیارى از روستاییان ساكن آن، به شهرهاى دور و نزدیك ، در واقع هم اكنون وضع خوبى ندارد.
به هرحال ، متن اصلى وقف‌نامه كه یكى از دوستان ارجمند در اختیار اینجانب قرار داد،[1] براى ذكر خیرى از جد بزرگ و یادآورى نیّات خیر ایشان در اینجا
نقل مى‌شود.
متن وقف‌نامه موقوفه تركدارى
متن وقف نامه تاریخى املاك مرحوم آیت‌الله خسروشاهى با امضاى علماى اعلام و بزرگان وقت ، در تاریخ 1306 قمرى :
هو الواقف
بعد الحمد و التّحیة و الثّناء، غرض از نگارش این كلمات واضحة الدّلالات آن است كه در تاریخ تحریر كتاب مستطاب ، جناب مستطاب عمدة العلماء العظام و زبدة الفقهاء الكرام ، سركار حاجى سیّد محمد مجتهد (سلمه الله تعالى) ولد مرحمت و غفران‌پناه علماى احكام آقا سید على ولد غفران مآب میرزا ابوالحسن الحسینى خسروشاهى الاصل ، تبریزى المسكن (رفع مقامهما و علت فى فرادیس الخلد أقدامهما و أعلامهما) وقف مؤبّد و حبس مخلد شرعى نمود فى سبیل الله و وجوه الخیر و البرّ، تمامى چهار دانگ از جمله شش دانگ قریه تركدار و چهار دانگ از جمله شش دانگ قریه صادق‌آباد، به انضمام چهار دانگ از جمله شش دانگ قریه محمّد آباد، هر سه متّصله به همدیگر و محال مهران‌رود كه جملتان عبارت باشد از دوازده دانگ شایع ، از جمله هیجده دانگ آنها با جمیع توابع
شرعیّه و عرفیّه از اراضى آبى و دیمى و جبال و تلال و عیون و انهار و دهكده و خرمنگاه و مزارع و مراتع و مرابض و چمن‌زار و یونجه زار و غیر ذلك ممّا یسمّى تابعآ به انضمام شش دانگ جمیع طواحین و آب مختص آنها و تمامى شش دانگ یك قطعه باغ مشجّر مع قنات مختص آن ، كه همه در قریه تركدار واقع است ، به انضمام شش دانگ طاحونه محمد آباد، به انضمام مزرعه سخسلو متصل به محمد آباد كه در كنار رودخانه آجا....
و غیر ذلك مما یسمى توابعآ للقرى المزبورة و حدود قرآء ثلاثه مزبوره از قرار تفصیل ذیل است كه سال به سال جمیع حاصل منافع ، بعد از وضع مخارج لازمه و مبلغ پنجاه تومان حق تولیت متولّى كه هر سال از اصل منافع برداشته و تتمّه را تنصیف نموده ، نصف آن را به اولاد ذكور و اناث واقف ، نسلا بعد نسل و بطنآ بعد بطن ، على كتاب الله و قاعدة الارث: (للذكر مثل حظّ الأنثیین) قسمت نمایند و نصف دیگر آن را سال به سال به قرار تفصیل ذیل خرج و مصرف نمایند و تولیت آنها با خود واقف معظم‌له :
1. در نجف اشرف ، سه ماه تابستان ، طرف عصر و مغرب ، در صفوف جماعت آب سبیل نمایند، همه ساله؛
2. هر سال در نجف اشرف ، هر روز نائب الزّیارة بگیرند، از جانب زیارت جامع كبیر للأئمة الأطهار :؛
3. در كربلاى معلا هر سال نائب الزّیارة بگیرند، هر روز زیارت وارث و هر شب جمعه زیارت جامع كبیر بخوانند و روز زیارت جناب عباس 7 نمایند؛4. هر سال نائب الزّیارة بگیرند، در كاظمین : و سُرّ مَنْ رَأىْ ... در حرم و شب‌هاى جمعه حضرت قاسم 7...؛
5. هر سال نائب الزّیارة در مشهد مقدس و قم بگیرند و هر روز زیارت نمایند؛
6. هر سال حجّ میقات با زیارت مدینه منوّره و ائمه بقیع : در هر یك ... زیارت ؛
7. هر سال تعزیه‌دارى سیّد الشّهداء در خانه پانزده روز مصرف نمایند؛
8. به مشتغل تحصیل علوم دینیّه در عتبات عالیات كه محصّل اصول و فقه و از اولاد ذكور واقف و یا اولاد ذكور أناث واقف باشد هر سال...؛
9. در هر سال ، به فُقراء اولاد و ذوى الارحام بتقدیم فقراء اولاد از بابت پول ... و زغال و هیمه و غیرها بدهند؛
10. در هر سال در ماه مبارك ختم كلام الله نمایند سه عدد...؛
11. در هر سال وقف كتب اصول و فقه و اخبار نمایند هر ساله...؛
12. به پیاده‌هاى زوار ائمّه هُدى : هر ساله بدهند...؛
13. اگرچه علاوه باشد متولّى مى‌بایست كه هر سال مبلغ بیست و چهار تومان به مشتغل علوم دینیّه از اولاد واقف به قرارى كه در فوق نوشته شده بدهند؛
14. در تقدیم و تأخیر مصارف مزبوره ، و مصرف در زیاد و كم نمودن آنها متولى مأذون است و الحاق بعضى امور خیریّه و حسبیّه أیضآ متولّى مجاز است ؛
15. هر چه در دهات مزبوره ، محتاج به خرج بوده باشد، از بابت تنقیه قنوات و احداث قنات جدید و تعمیر... و تعمیر طواحین و بنا نمودن طاحونه جدید و سایر مخارجى كه موجب آبادى دهات... بر مصارف مقرّره مفصله مقدّم دارند؛
16. هر سال از علاوه مزبوره پنج شب خیرات جناب سید الشهداء7 بدهند.
مادام حیاته باشد، و بعد از وفات ایشان با جناب مستطاب عمدة العلماء و نخبة الفقهاء الكرام فخر المحققین و المجتهدین الدوحة اللّامعة آقا سیّد احمد (سلمه الله تعالى) فرزند واقف معظم‌له مى‌باشد كه به استحضار و نظارت عالى‌جنابان سیادت و نجابت مآبان آقا میرزا ابوالحسن و آقا میرزا باقر، ولدان واقف (وفّقهما الله تعالى) مراتب مزبوره مفصّله فوق را انجام دهد و هر یكى از ناظرین غایب و معذور و متوفى بوده باشد، به استحضار ناظر دیگر انجام دهد و اگر ناظرین هر دو غایب و معذور و متوفى باشند، متولّى بالاستقلال مراتب مفصّله مسطوره را اقدام نماید و متولّى مأذون است كه شخصى امین و متدیّن را در جاى خود نایب نصب نماید.
اگر مذكورین و خودش به سفر واجب و یا مباح برود، و اگر متولّى وفات نماید و او را پسر اكبر و ارشد نباشد، تولیت با ناظرین مزبورین باشد و اگر احدى از ناظرین وفات یابد، آن دیگرى كه حاضر است ، تولیت با او باشد. ولد اكبر ارشد جناب آقا سیّد احمد معزیٌّ الیه در تولیت به ناظرین مقدّم است و اگر ولد ارشد نداشته باشد و ناظر متولى منحصر به یك نفر باشد، از اولاد ذكور خود یا اولاد ذكور متولى سابق كه اقل ناظر بوده ، متولّى قرار دهد كه بعد از وفات خودش ، او انجام دهد و هكذا نسلا بعد نسل از اولاد ذكور واقف متولى قرار دهد و اگر العیاذُ بالله اولاد صلبى متولى‌ها منقرض شدند، یك نفر ذكور از اولاد اناث واقف متولّى قرار بدهد، متولى آخر اگر در این مراتب مزبوره ، خود متولى، متولى قرار ندهد، حاكم شرع جامع الشرایط به قرار تفصیل فوق متولى قرار دهد و اگر اولاد ذكور واقف منقرض شود، از طرف ذكور و اناث حاكم شرع نافذ الحُكم یك نفر از عدول ناس متولى قرار دهد، تا اولاد ذكور رشید از طرف ذكور یا از طرف اناث به هم رسد، بعد از آن تولیت به آن راجع شود و هكذا بدین قرار رفتار نمایند و متولّى به هیچ وجه مأذون نمى‌باشد كه دهات مفصّله مسطوره را و سایر توابع آنها و سایر املاك مسطوره را كلّاً أو بعضآ زیاده از دو سال به اجاره دهد. باید از دو سال إلى دو سال به اجاره بدهند و در اجاره دادن إلى یك سال مأذون مى‌باشند و صیغه وقف جارى و واقع گردید و تصرّف به عمل آمد. و كان و ذلك تحریرآ فى غرة شهر ذى القعده الحرام من شهور 1304 (هزار و سیصدو چهار).
نعم صحّ ما رقم و سُطر فیه من البدایة إلى النّهایة حرّره بیده الفانیة
محمّد بن على بن أبى الحسن الحسینىـ (محل مهر واقف)
و در حاشیه آن آمده است:
بسم الله الرحمن الرحیم
بین هذه الورقة وأصله الملحوظ المختوم ... طباق و وفاق فى المتن و الحواشى و السجلّات ، ]محل مهر چهار نفر از علماء محترم[
هو اللّه تعالى
نعم قد أقر و اعترف الواقف الماجد الموفق (أصلح الله تعالى حاله و مآله و أیّده الله تعالى و أبقاهُ) بتمام ما فى الورقة من الوقف الصحیح الصریح الشرعى و القبض و جریان الصیغة حسبما فصّل فى الورقة لدى فى 8 شهر رجب 1345.
حرّره الدّاعى ، محل مهر حضرت علّیین رتبت ، كرّوبى منزلت آقاى حاجى میرزا جواد آقا مجتهد (أعلى الله مقامه).