آثار
متأسفانه از مهندس حسیبى آثار مكتوب چاپ شده به یادگار نمانده است، جز قسمت اول از جلد دوم كتاب «درباره نفت» كه در سال 1330 چاپ شده است و ظاهرا جلد اول، همان مطالب تهیه شده توسط وى، درباره نفت بود كه توسط شادروان حسین مكى به عنوان سخنرانى در مجلس ایراد شده است... جزوه چهل صفحه اى «اصلاح خط»! هم اى كاش از ایشان به یادگار نمى ماند!
تنها اثر چاپ نشده مرحوم حسیبى، مجموعه 35 دفتر خاطرات روزانه او است كه از سال 1329 تا 1363، آنها را یادداشت كرده و بیشترشان هم فقط «یادداشت» است و نیاز به توضیح و تفصیل دارد.
نقل یك صفحه از این یادداشت ها، چگونگى محتوا را نشان مى دهد. امیدوارم كه بازماندگان آن مرحوم، این یادداشت ها را، على رغم وصیت ایشان، پس از ویرایش لازم و حذف مطالب عادى و روزمره مانند نهار خوردن و منزل ابوى رفتن! و چند ساعت خوابیدن! به دست چاپ بسپارند.
شنبه 28 اردیبهشت 1330، 19 مه 1351
«تشكیل حزب زحمتكشان توسط دكتر بقایى. فتواى آیت الله كاشانى به جهاد در مصاحبه اى و دعوت به میتینگ 31 اردیبهشت. بیانیه دولت آمریكا كه از بى طرفى در زمینه نفت بیرون آمده است.
ساعت 5/5 بیدار و پس از نماز و ورزش كامل براى ساعت 7/5 به شهر و به مجلس شورا رفتم و نیم ساعت قبل از تشكیل جلسه هیأت مختلط را به خواندن پرونده هاى سرّى نخست وزیرى پرداختم و پس از تشكیل جلسه كه تا سه ربع بعدازظهر ادامه داشت نامه شركت نفت و جواب آن كه توسط وزارت دارایى تهیه شده بود مطرح گردید، ولى جواب یك نقص داشت و به علاوه از نقطه نظر اختصار یا معتدل بودن مورد بحث قرار گرفت اما بالاخره قرار شد بعدازظهر رسیدگى و پاسخى توسط متین دفترى، دكتر شایگان و یك نفر دیگر تهیه گردد و فردا بعدازظهر در هیأت مختلط مطرح گردد. من هم پیشنهاد كردم كه جلسه هاى هیأت مختلط بعدازظهر و سوكمیسیون ها صبح تشكیل گردد و نجم تأیید كرد كه سوكمیسیون هایى كه من در آنها شركت دارم، در وزارت دارایى در اتاق خودم تشكیل شود. ضمنا براى تبلیغات قرار شد ساعت 1 جلسه اى در وزارت امور خارجه تشكیل شود و من به آنجا رفتم و قرار شد كه اخبار نفتى رادیو و اخبار نفتى وزارت خارجه براى اینجانب به وزارت دارایى فرستاده شود و ما سعى كنیم جواب بحث هایى را براى گفتن در رادیو تهیه نماییم.
ساعت 2 با پیرنیا كه در جلسه بود، به وزارت دارایى و براى اولین بار به اتاق خودم رفتم و بعد وزیر دارایى را ملاقات و راجع به لزوم جدا كردن اداره كل نفت و انتصاب خلیلى در تماس آن و برداشتن فرمان فرمایان صحبت نمودم. و قرار شد یكى دو روز دیگر اقدام شود.
ساعت 3 به منزل ابوى رفتم و پس از ناهار و خواب ساعت 5 بیرون آمدم و به فرستاده كاتوزیان راجع به فروزان داماد او گفتم كه از من به علت عدم شناسایى اشخاص در وزارت دارایى انتظارى نداشته باشد. بعد به كانون مهندسین رفتم و تا ساعت 17 آنجا بودم. نفیسى، پرخیده، بلالى ایروانى، خلیلى آمدند و قرار شد چهار نفر براى سوكمیسیون فردا به مجلس بیایند و مقدمات لازم از حیث اساسنامه را همراه بیاورند.
ساعت 7 به حزب رفتم و تا ساعت 10/5 حزب بودم و نسبت به حزب زحمتكشان ملت ایران كه بقایى درست كرده صحبت و قرار رفتار ملایم و دوستانه با آن شد و نسبت به انتصاب بعضى از رفقا مثل موسوى و طباطبایى و دانش پور در قسمت نفت صحبت شد و بیانیه آمریكا و انگلیس مطرح گردید و آقایان ماندند كه اعلامیه بدهند و براى آقاى صالح نطقى تهیه نمایند».[1]
... بى تردید شخصیت وارسته و مسلمانى چون مهندس كاظم حسیبى، نمى توانست در مسئله انقلاب اسلامى ایران بى تفاوت باشد. یاران و همكاران او در حزب ایران، روش خاصى داشتند كه مهندس حسیبى آن را نمى پسندید ولى به خاطر اخلاق نرم یا مسائل تشكیلاتى مخالفتى هم نمى ورزید، اما در عمل و تا آخر، از انقلاب اسلامى و رهبرى آن دفاع كرد.
آقاى مهندس بازرگان كه از دوستان دیرینه مهندس حسیبى است شاهد صادقى تواند بود و با نقل گفتار ایشان در این زمینه، «یادواره» را پایان مى دهیم. آقاى بازرگان مى گویند:
«... مهندس حسیبى بدون آن كه مشاركت و دخالت مؤثرى در جریان انقلاب و در پیروزى انقلاب یا جمهورى اسلامى داشته باشند، با اعتقاد و نظر موافق به جریان ها نگاه مى كرد و این كه سیاست هاى خارجى به دشمنى با نظام و جمهورى اسلامى برخاسته اند، آن را نشانه حقانیت رهبرى و سیاست عمومى نظام مى دانست و برخلاف غالب دوستان و همكاران در سال هاى رنجورى، دست از دفاع و طرفدارى بر نمى داشت.
در مورد همكارى مهندس حسیبى در پیروزى انقلاب كه از آن اطلاع دارم مشاركت و عضویت در هیأت پنج نفرى مأمور راه اندازى جریان نفت براى مصارف داخلى بود كه چند ماه قبل از مراجعت آقاى خمینى مأمور آن شده بودیم. خداوند خدمات او را مثمر ثمر و جاودان سازد و قرین مغفرت و رحمت بى پایان خودش گرداند.»[2]
جاى گله دارد كه بگوییم دوستان و یاران مهندس حسیبى در بزرگداشت وى كوتاهى نمودند و جز در یك مجلس ختم، یادى از او نكردند! خداوند مهندس حسیبى را رحمت كند. مرد پاكدامنى بود و در برخورد با مخالفین سیاسى خود هم هرگز از راه انصاف دور نشد.
قم: سید هادى خسروشاهى[3]
صفحه اى از رساله مهندس حسیبى درباره تغییر خط
صفحه اى دیگر از رساله مهندس حسیبى
پیشنهاد تغییر تاریخ جهان!!
خاطرات روزانه
دستخط مرحوم مهندس حسیبى ـ یادداشت هاى روزانه